Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Hacettepe Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2023
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: MURAT OZAN ÖZDAYI
Danışman: Harun Aydın
Özet:
Tez çalışması kapsamında, Adıyaman ili Çelikhan ilçesinde yer alan, içme-kullanma ve sulama amaçlı kullanılan Zerban ve Havşari kaynaklarının boşalım yaptığı Havşari-Zerban Karst Sistemi’nin (HZKS) beslenim-dolaşım-depolama-boşalım mekanizmasının hidrojeolojik kavramsal model çerçevesinde araştırılması amaçlanmıştır. Zerban ve Havşari kaynaklarının akiferini Paleozoyik-Mesozoyik yaşlı Çayderesi Formasyonuna ait mermerler oluştururken bu kaynaklar sırasıyla ortalama 0.615 m3/s ve 0.847 m3/s debiler ile boşalım sağlamaktadır. Kaynaklar için oluşturulan yüzeysel drenaj alanı (58.6 km2) inceleme alanı olarak belirlenmiş, ancak karst sistemi olması nedeniyle kireçtaşı kütlesi dikkate alınarak geniş bir bölge (300 km2) incelenmiştir. İnceleme alanı ve dolayının jeolojik, tektonik, morfolojik, iklimsel, hidrolojik ve hidrojeolojik özellikleri, yapılmış olan 3 dönem saha çalışması ve mevcut veriler ile birlikte değerlendirilerek HZKS için kavramsal hidrojeolojik model oluşturulmuştur. Yapılan hidrojeokimyasal analiz sonuçlarına göre tüm su noktalarında CaHCO3 türü sular boşalım sağlamaktadır. Yağış, sıcaklık ve akım verileri kullanılarak elde edilen su bütçesi hesaplamaları sonucunda kaynakların boşalımlarını sağlayabilmeleri için daha fazla yağışa veya yüzeysel drenaj alanı dışından katkıya ihtiyaç duyulmaktadır. Bu nedenle Havşari ve Zerban kaynakların ayrı ayrı sistemlerin boşalımını gerçekleştirildikleri, özellikle Sürgü Fayı üzerinden boşalan Havşari Kaynağının bu fay boyunca beslenime sahip olduğu kanaatine varılmıştır. İnceleme alanı ve yakın dolayında yeraltısuyularının besleniminin Akdeniz kökenli yağışlardan kaynaklandığı belirlenmiş olup, trityum analizlerine göre ise inceleme alanında boşalım sağlayan suların genellikle genç sular olup 1950 sonrası yağışlardan beslendiği belirlenmiştir. HZKS’de yağışlardan itibaren beslenimin otojenik-yaygın şekilde gerçekleştiği belirlenmiştir. 1984-2021 yılları arası debi gözlemine sahip Zerban ve Havşari kaynakları akım hidrografları her bir çekilme dönemi için incelendiğinde, hem kaynak akımlarında gözlenen yüksek değişim katsayısı hem akım hidrograflarının şekli hem de çekilme katsayılarındaki değişim, HZKS’de depolama ve dolaşım özelliklerinin iyi gelişmiş karstik kırık-çatlak sistemleri ve kısmen karstik kanallar boyunca baskın olarak gerçekleştiğin işaret etmektedir.