Akademik Veri Yönetim Sistemi
Business and Economic Research Journal, cilt.11, sa.4, ss.1013-1033, 2020 (Hakemli Dergi)
| Osmanlı İmparatorluğu’nda kapitalizme geçiş tartışmaları güncelliğini korumaktadır. Bu çalışmada, kurumsal bir kredi mekanizmasının yokluğunda Osmanlı İmparatorluğu’nda kurulu kapitalist ilişkilerin gelişebilmesinde sermayenin rolü şirketleşme pratiği üzerinden araştırılmıştır. Bunun için XIX. yüzyıl Bursa ipek sektörü örneğinden hareket edilmiştir. Bursa ipek sektörünün seçilmiş olmasının nedeni, Osmanlı İmparatorluğu’nun Avrupa piyasaları ile en fazla bütünleşmiş sektörü olmasıdır. Sektörün bu niteliği, Batı Avrupa ile Osmanlı İmparatorluğu’nu sanayi kapitalizmi yönünden karşılaştırmaya imkân sağlamıştır. Karşılaştırma yapabilmek için Batı Avrupa şirketleşme tarihi, ikincil kaynaklar ve konu üzerine yapılan çalışmalar incelenmiştir. Bu kapsamda, Osmanlı İmparatorluğu’nda kurumsal organizasyonların ortaya çıkışı ve gelişmesinde etkili olan siyasi, dini ve sosyokültürel özellikler göz önünde bulundurulmuştur. Söz konusu özelliklere bağlı olarak, Batı Avrupa’daki şirketleşmeden farklı bir biçimde, ham madde-ara mal üretimi noktasında da olsa Bursa ipek sektöründe kapitalist dönüşümün sarraf-yabancı/azınlık tüccar-bürokrat iş birliğinin resmi ve zımni anlaşmaları yoluyla gerçekleştiği anlaşılmıştır. Ancak kapitalist dönüşüm nihai-mamul mal (ipekli dokuma) ile diğer tekstil imalatında gözlenmeyip, İngiltere ile imzalanan 1838 Balta Limanı Anlaşması’yla birlikte İmparatorluğun merkez-çevre ilişkisine tam olarak eklemlenmesi sonucunda bu faaliyet kollarında istihdam ve üretim kaybı yaşanmıştır. |