Bu makalede, İngiliz-Rus ilişkilerinin Osmanlı-Türk ilişkilerine göre biçimlenişinin İngiliz karikatü- rüne nasıl yansıdığı üzerinde durulmuş, bir 19. yüzyıl imalâtı olan Şark Meselesi'nde İngiliz poli- tik karikatürünün devlet siyasetine bakışı kritik edilmeye çalışılmıştır. İngiliz mizahı ve yergisinin politik ihraç malı olan hindi=turkey yapay arketip hayvanı, 18. yüzyıl sonu ve bu yüzyıl dönümüyle İngiliz ve gitgide Avrupa vesayetine girmekte olan Osmanlı Devleti'ni temsilî olarak haritalamak ve yasalaştırmak için İngiliz politik karikatüründe tedavüle girmiş, 19. yüzyılda ise Rusya Çarı I. Nikolay tarafından imal edilmiş hasta adam arketipi ve basmakalıbına dökülmüştür. Rusluk ve Rusya üze- rine Türk zihin haritasında oluşmuş olan olumsuz, kötü resim levhalarının maddî ve nesnel gerçek- liği ise bu iki arketipe bağlanıp bu gerçeklik üzerine oturtularak canlandırıcı, takviye edici ve daima bir ölçüde kalıplayıcı işlev üstlenmiştir. 1768-74 Osmanlı-Rus Harbi ve Küçük Kaynarca Antlaşması (1774) bu tür bir İngiliz çözümlemesinde tarihî dönüm noktasıdır. Kaynarca, ileriye dönük olarak köklü değişen tarihî ilişki dinamizmini, Osmanlı=Türk politik ve toplumsal temsilcilerinde ebedî ve belki travmatik bellek yapısının karakterini vermiştir. Bu Harp ve Antlaşma tarih hızlandırıcı olmuştur. Türk-Rus ilişkilerinin uzun tarihî geçmişinde Kaynarca uzun belleğini besleyici olan Yaş kırılması (1792) ise Kırım'ı kaybeden Osmanlı Devleti açısından ayrıca önemlidir. İşte İngiliz karikatürleri ve bu iki arketiple kurduğu simgesel rejim de her iki tarihî başlangıcı haber vererek İngiliz siyasetini gözler önüne serdiği kadar, İngiliz siyasetini de hicvedebilen özelliği ile tarihçi için dönem kritiğini yapmada acımasız tanıklar olma değerine sahiptir.
This paper focuses on the late 18 th and 19 th centuries’ English cartoons, emphasizing Turkish- European relations in the Ottoman-Turkish context through the master metaphor of the Eastern Question as a productive reference to the 19th century. The artificial archetypical animal turkey=hindi popularized in British political humor and the Sick Man (of Europe or Bosphorus) archetype manufactured by the Russian Tsar Nicholas I was also scrutinized. The historic turning point is the 1768-74 Ottoman-Russian War and Treaty of Kuchuk Kaynardji (Küçük Kaynarca in Turkish, in modern Bulgaria) for the fabric of British and Russian archetypes, as the negative, bad, ugly, derogatory visual boards on Russian empire and Russian people, play a consistent role in the construction of Turkish mind map, for represent the objective reality of this state and nation, refreshing, reinforcing, and constantly molding in line with this reality. Therefore, Kaynardji’s radi- cally transformed the historical dynamism between the two states and nation gave its character to the eternal and perhaps Turkish traumatic memory structure of Ottoman=Turkish political and social representatives. This war and treaty were a historical catalyst. Breaking the age that feeds Kaynardji's memory was also essential in Turkish-Russian relations' lengthy historical past and future. British cartoons also heralded this beginning. It was noted that Kaynardji's memory was able to manage together with the Treaty of Jassy (in Turkish Yaş, Moldavia, modern Romania).
