Akademik Veri Yönetim Sistemi
Okuma yazma eğitimi araştırmaları (Online), cilt.11, sa.1, ss.44-63, 2023 (Hakemli Dergi)
Okuma, yazılı olarak üretilmiş bir metnin okur tarafından dilsel kodlarının çözümlenmesiyle eşgüdümlü ilerleyen etkileşimsel bir süreçtir. Yazılı söylemde metin üreticisi, çeşitli iletişimsel amaçlarla metindeki bilgilerin bütüncül bir çerçevesini sunmak üzere kendi söylemine yönelik belli söylemsel düzenlemeler gerçekleştirir. Yazarın kendi söylemine dönük düzenlemeleri, metin üreticisi ile okur etkileşimini desteklemekle beraber, yazarın iletişimsel niyetinin belirginleştirilmesiyle okura bütüncül bir çerçeve sunarak, bir metni hatırlama ve anlama sürecini de etkilemektedir. Anadili eğitiminin temel amaçlarından biri olan okuma ve yazma becerilerinin geliştirilmesinde bu tür söylemsel düzenlemelerin öğretimi, öğrencilerin okuma sürecinde metinleri yorumlamaları ve okurla etkileşim kuran iyi metinler üretebilmeleri bakımından önemlidir. Türkçe Dersi Öğretim Programı’nda (2019) okuma ve yazma öğrenme alanlarında da kazanım olarak yer almaktadır. Bu perspektifle, bu çalışmada ortaokul Türkçe 5. ve 8. sınıf ders kitaplarında yer alan bilgilendirici metinlerde yer alan ve okuru yönlendiren söylemsel düzenlemelerin Tadros’un (1998) önerdiği Kestirim Kategorileri (Numaralandırma, İleri Etiketleme, Aktarım, Özetleme, Varsayma, Soru) çerçevesinde betimlenmesi amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda, çalışmada öncelikle Tadros’un sınıflaması araştırmacılar tarafından seçilen metinlerdeki örnekler üzerinden tanıtılmış, sonrasında mevcut sınıflama Türkçe ders kitaplarındaki bilgilendirici metinlerdeki söylemsel düzenlemelerin analiz edilmesinde kullanılmıştır. Çalışma sonucunda her iki düzeydeki metinlerde de çeşitli kestirim ifadelerine rastlandığı; 5. sınıf Türkçe ders kitabında en yüksek sıklığın Aktarım kategorisinde, 8. sınıf Türkçe ders kitabında ise Soru kategorisinde gözlemlendiği belirlenmiştir. Mevcut bulgular değerlendirildiğinde, söylemsel düzenlemelerin anadili eğitiminin temel araçlarından biri olarak ders kitaplarındaki temsiliyeti, öğrencilerin okuma stratejisi geliştirme, biçimsel şema bilgilerini destekleme, metin türüne özgü dilsel düzenlemeleri fark etme ve metin alıcısıyla etkileşimde olan metinler üretebilmeleri bakımından önemli olduğu düşünülmektedir.
The purpose of this study is to describe the discursive arrangements in the informative texts in the 5th and 8th grade Turkish textbooks of secondary school that guide the reader in the reading process based on the Prediction Categories (Enumeration, Advance Labelling, Reporting, Recapilution, Hypotheticality, Question) by Tadros (1998). For this purpose, Tadros' classification was first introduced through text samples selected by the researchers, and then the current classification was used to analyze the discursive arrangements in informative texts in Turkish textbooks. The study used the case study design from qualitative research methodologies. The data were collected through document analysis technique and the informative texts in the 5th and 8th grade Turkish textbooks were analyzed. Content analysis method was used to analyze the data. The results indicated that various prediction expressions were found in texts at both levels; the highest frequency was observed in the category of Reporting in the 5th grade Turkish textbook and in the category of Question in the 8th grade Turkish textbook. The findings shows that the representation of discursive arrangements in textbooks, one of the basic tools of mother tongue education, is important for students to develop reading strategies, to support their knowledge of formal schema, to recognize linguistic arrangements specific to the text genre, and to produce texts that interact with the receiver.