Okuma Sürecini Yönlendiren Söylemsel Unsurlar: Kestirim Kategorileri

Creative Commons License

Yazıcı N., Günduğdu G.

14. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu, Antalya, Türkiye, 20 - 22 Ekim 2022, ss.292

  • Yayın Türü: Bildiri / Özet Bildiri
  • Basıldığı Şehir: Antalya
  • Basıldığı Ülke: Türkiye
  • Sayfa Sayıları: ss.292
  • Hacettepe Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

Okuma, yazılı olarak üretilmiş bir metnin okur tarafından dilsel kodlarının çözümlenmesiyle eşgüdümlü ilerleyen etkileşimsel bir süreçtir. Metin üreticisi; okurla etkileşimi sağlamak, kendi konumlarını belirginleştirmek, metnin alıcısıyla iletişim kurmak gibi çeşitli amaçlarla belli söylemsel düzenlemeler gerçekleştirirler. Bu türden düzenlemeler, metin içinde okurun beklentisini ve okuma sürecini yönlendiren çeşitli dilsel düzenlemeleri kapsamaktadır. Sözlü metinlerin eşzamanlılık özelliği göz önünde bulundurulduğunda, yazılı metinlerde gerçekleştirilen bu düzenlemeler okur açısından metin yapısının düzenlenişinin fark edilmesi ve metin bağlamının yeniden kurulumuna işaret etmesi bakımından okura metinle ilgili etkileşimsel ipuçları sunmaktadır. Bu düzenlemeler, okurun dikkatini yazarın iletişimsel niyetine odakladığı gibi, okurun bir metni hatırlama ve anlama sürecini de etkilemektedir. Diğer yandan, yazarın metindeki konumunu işaretleyen bu türden düzenlemelerin öğretimi, öğrencilerin yazma eğitimi açısından da okurla etkileşim kuran iyi metinler üretebilmesinde önemlidir. Metin üreticisi tarafından gerçekleştirilen söylemsel düzenlemeler literatürde metatekst, üstsöylem belirleyiciler ve metin belirtkeleri gibi çeşitli kavramlarla yer almaktadır. Bu çalışmada bu türden söylemsel düzenlemeler Tadros’un (1998) kestirim kategorileri çerçevesinde incelenecektir. Kestirim, yazarı metnin bir noktasında gelecekteki bir söylem edimine bağlayan ileriye dönük etkileşimsel retorik düzenlemeleri ifade etmektedir. Özellikle bilgilendirici metin türüne özgü metinlerde yazarlar, vermek istedikleri bilgiyi okurun anlamlandırabileceği ve metin yapılanışını takip edebilecekleri bir bağlamda sunmak için bu düzenlemelere sıklıkla başvururlar. 2019 Türkçe Dersi Öğretim Programı’nda yer alan okuma ve yazma becerileri kazanımlarında söylemsel düzenlemelere dönük ifadeler yer almaktadır. Ders kitapları, okuma ve yazma becerilerinin gelişimi açısından öğrenciden bir metni anlama sürecinde okur olarak fark etmesi, yazar olarak da metin içinde uygulayabilmesi beklenen bu düzenlemelerin öğretiminde ve dolayısıyla bu amaca dönük kazanımların gerçekleştirilmesinde temel araçlardan biridir. Bu çalışmada da Türkçe 5. sınıf ders kitabındaki bilgilendirici türdeki metinlerin okuru yönlendiren söylemsel unsurların görünümleri bakımından betimlenmesi hedeflenmiştir. Çalışma kapsamında incelenecek metinler Tadros’un belirlemiş olduğu altı kestirim kategorisine (Numaralandırma, İleri Etiketleme, Aktarım, Özetleme, Varsayma, Soru Sorma) göre incelenecektir. 

Reading is an interactive process that proceeds in coordination with the analysis of the linguistic codes of a written text by the reader. Author; they make certain discursive arrangements for various purposes such as ensuring interaction with the reader, clarifying their own position, communicating with the receiver of the text. Such arrangements include various linguistic arrangements that direct the reader's expectation and reading process in the text. Considering the simultaneity of oral texts, these arrangements made in written texts provide the reader with interactive clues about the text in terms of recognizing the arrangement of the text structure and pointing to the re-establishment of the text context. These arrangements not only focus the reader's attention on the communicative intent of the author, but also affect the reader's process of remembering and understanding a text. On the other hand, teaching such arrangements that mark the author's position in the text is important for students to produce good texts that interact with the reader in terms of writing education. Discursive arrangements made by the text producer take place in the literature with various concepts such as metatext, metadiscourse determinants and text tokens. In this study, such discursive arrangements will be examined within the framework of Tadros's (1998) prediction categories. Prediction refers to forward-looking interactional rhetorical arrangements that connect the author to a future discourse act at some point in the text. Especially in texts specific to the informative text genre, authors often resort to these arrangements to present the information they want to give in a context where the reader can make sense of it and follow the text structure. There are expressions for discursive arrangements in the reading and writing skills acquisitions in the 2019 Turkish Teaching Curriculum. In terms of the development of reading and writing skills, textbooks are one of the main tools in the teaching of these arrangements, which are expected from the student as a reader in the process of understanding a text and to be able to apply them in the text as a writer, and therefore in realizing the achievements for this purpose. In this study, it is aimed to describe the informative texts in the Turkish 5th grade textbook in terms of the appearance of the discursive elements that direct the reader. The texts to be examined within the scope of the study will be analyzed according to the six prediction categories (Enumeration, Advance Labeling, Reporting, Recapitulation, Hypotheticality, Question) determined by Tadros.