Research Information System
in: Yeşil Dönüşüm Sürecinde Adil Geçiş: Dünyada Politikalar ve Türkiye için Öneriler, Ayten Sümer,İlknur Atan,Selma Ülker,Seyide Sevim Deniz, Editor, TESAB Yayınları, Ankara, pp.29-39, 2025
Adil geçiş kavramı enerji sektöründe uzunca zamandır yeni bir enerji ekonomisine geçişin temel parametrelerinden biri olarak incelenmekte, tartışılmakta ve düzenlemelere dayanak olmaktadır. Enerji ekonomisinin daha temiz, arz açısından daha güvenli ve daha ekonomik bir hale getirilmesi amaçlı geçiş (veya dönüşüm) politikalarında üçgenin ekonomik ucu iki anlamda ortaya çıkabilmektedir. Birinci anlam, arz edilen enerjinin piyasa için daha ucuz olması yahut fahiş fiyat artışlarının yaşanmayacağı şekilde daha ekonomik bir düzeyde tutulabilmesidir. İkinci anlam ise enerjinin sosyoekonomik yönüne denk düşmektedir. Bu ikinci anlamda, hane halkının enerji giderlerinin düşük tutulması ve enerji ekonomisinin dönüşümü esnasında konvansiyonel enerji işletmelerinde (örneğin; kömür madenlerinde, kömürlü termik santrallerde) çalışanlar ve bu işletmelerin yoğunlaştığı bölgelerde yaşayarak konvansiyonel enerji ekonomisinden yarar görenlerin ekonomik varlıklarının devamı ana konular olarak ele alınabilir. Nitekim enerji dönüşümü sürecinde çevre, arz güvenliği, dış ticaret dengesi gibi birçok konuda kamu yararı elde edilirken kapatılacak madenlerde, petrol tesislerinde ve enerji santrallerinde çalışan insanların istihdam dışı kalacak olması bu kişiler, aileleri ve yaşadıkları bölgeler bakımından adil sonuçlar yaratmayabilir. Enerji ekonomisinin dönüşümü de tüm diğer ekonomik kararlarda olduğu gibi devletler bakımından farklı kamusal değerlerin dengelenmesi ve örtüştürülmesi çabasını gerektirmektedir. Toplumsal tepkilerin en aza indirilmesi, toplumun enerji geçişine desteğinin korunması ve arttırılması, geçiş sürecinde “kaybedenler” yaratılmaması gibi amaçlar bu çabanın siyasi tarafını oluşturmaktadır. Öte yandan, sosyal devlet ilkesi birçok devlet için geçişin ekonomik olarak adil olmasını, sosyoekonomik olarak hassas durumda olan kesimlerin desteklenmesini hukuken gerektirebilmektedir. Küresel çapta ise devletler ve uluslararası kuruluşlar, ekonomik dönüşümün yerel siyasi engellemelerle karşılaşmadan gerçekleşebilmesinin yanında, sürdürülebilirliğin diğer bir yönü olan adil gelir dağılımı ve istihdam ilişkilerinin korunması ve geliştirilmesi için adil geçiş kavramına çeşitli politika ve hukuk metinlerinde yer verir olmuşlardır. Bu bölüm, adil geçiş kavramının tarihsel gelişimini, denk düştüğü ekonomik ve hukuki tartışmaları ve enerji ekonomisinin mevcut dönüşümünde devletlerce hukuki düzenlemelere etki etme biçimini inceleyecektir. Son dönemde bazı küresel örneklerde adil geçişe dair iyi uygulamalar politik, ekonomik ve hukuki amaçları bakımından ele alınacaktır.