Hızır bin Abdullah’ın Giriftnâme’si Üzerine: XV. Yüzyıl Müzik Teorisi Yazmalarından Bir Transpozisyon Rehberi


Creative Commons License

Çaylı F.

Rast Muzikoloji Dergisi, cilt.5, sa.2, ss.1587-1600, 2017 (Scopus)

  • Yayın Türü: Makale / Tam Makale
  • Cilt numarası: 5 Sayı: 2
  • Basım Tarihi: 2017
  • Dergi Adı: Rast Muzikoloji Dergisi
  • Derginin Tarandığı İndeksler: Scopus
  • Sayfa Sayıları: ss.1587-1600
  • Hacettepe Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

Makamsal müzik teorisi tarihine ilişkin çalışmalar, umut verici şekilde günbegün artmaktayken, hâlâ bu alanda aydınlanmayı bekleyen pek çok konunun var olduğunu görmekteyiz. Bu çalışmada, şimdiye kadar kısmen gölgede kalmış olduğunu düşündüğümüz bir kavramı, daha doğrusu bir icra tekniğini aydınlığa kavuşturmaya çalışacağız. On beşinci yüzyıl civarında yaşamış bir müzik teorisyeni olan Hızır bin Abdullah’ın Kitâbü’l Edvâr isimli eserinin içinde, “Giriftnâme” olarak adlandırdığı bir bölüm bulunmaktadır. Söz konusu bölümde, çeng ve kanun gibi “açık telli” çalgılarda farklı dizilere sahip makamların icra edilebilmesinin veya tek bir makamın farklı perdeler üzerinde icra edilebilmesinin yolları tarif edilmektedir. Hızır bin Abdullah, bu işlemleri kimi zaman bazı tellerin akordunun değiştirilmesi yoluyla, kimi zaman da “girift” adı verilen bir teknik üzerinden tarif etmektedir. On beşinci yüzyıl civarında yazılmış olan çeşitli kaynakları incelediğimizde, “açık telli” çalgılar özelinde kullanılmış olduğunu gördüğümüz girift ifadesinin, “eşiğe yakın bir noktadan telleri tırnakla ittirerek sesi tizleştirmek” mantığına dayalı bir icra tekniğine işaret ettiği sonucuna ulaşmaktayız. Bu çalışmada, Hızır bin Abdullah’ın Giriftnâme’sindeki tariflerden bir tanesi, hem yeniden akortlama yoluyla, hem de “girift” tekniğinin kullanılması yoluyla açıklanmıştır.

The aim of this study was to introduce an old playing technique that was called "girift" in various Turkish and Persian music theory manuscripts written around the 15th century. “Girift” is a virtuosity technique that was used to achieve rapid intervallic alterations on “open-string” instruments like Çeng (a type of harp) or Qanun (a type of plucked psaltery) –by depressing on required strings with fingernail. In this study, I mentioned a text from a 15th century Turkish music theory manuscript (Hızır bin Abdullah, Kitabu’l-Edvar) which gives some detailed descriptions of how to transpose or modulate Turkish microtonal scales practically on an open string instrument with the help of the “girift” technique.