Uygurlar, Turfan ve Kumul gibi yüksek sıcaklıkların olduğu şehirlerde, suya erişmek ve modern teknolojinin bulunmadığı dönemlerde su sorununu çözmek için “karız” kariz adını verdikleri sulama sistemi ile yer altından suyu; kol gücü, ortak yaratıcılık ve iş birliği ile yerleşim yerlerine taşıma ve dağıtma yöntemini kullanmışlardır. Halkın geleneksel bilgi, deneyim ve coğrafyanın sunduğu malzemelerin birleşimiyle inşa ettikleri bu sistem; ekolojik, ekonomik, kültürel vb. çok boyutlu sürdürülebilir bir döngü oluşturmuştur. Çeşitli etkenlerle bugün sayıları oldukça azalmış olmakla beraber kültürel miras ürünü olarak koruma girişimleri bulunmaktadır. Geleneksel su yönetim sistemi “karız” ile suya erişim sağlanması; halkın yaşamında, başta geçim kaynaklarını oluşturan tarımda ve ev içi kullanımda işlevselliği neticesinde büyük önem ve role sahip olmuştur. Bu sebeple, topluma ve doğaya ekledikleri, kattıkları çerçevesinde, çeşitli anlam ve görünümlerle kültürel üretim ve içerikler de yaratılarak gelecek kuşaklara aktarımı görülmektedir. Bu aktarım ve yaratım, Uygurların sözlü ve yazılı edebiyat ürünü olan “koşak” larda (halk şiiri) da işlenmiştir. Bu makalede, geleneksel su teknolojisi karızların koşaklara nasıl yansıdığı tespit edilerek karız sistemine ilişkin bilgiler ve uygulamalar, karızların halkın yaşamındaki etkisi ve bu etki dolayımında halkın dünya görüşündeki yeri, duygu ve düşüncelerle ona yükledikleri anlamlar ile su yönetiminin ilişkisi ortaya koyulacaktır. Araştırmaya konu olan koşaklar; Uygurların çevresel, sosyal, kültürel ve ekonomik görünümlerini içeren sözlü kültür ürünlerine dair kaynaklarda veriler taranarak ve tespit edilen içeriklere göre sınıflandırılarak bulgular, bütüncül ve analitik bakış açısıyla yorumlanmıştır.
In cities like Turpan and Kumul where the Uighurs have high temperatures, to access water and solve the water problem in the periods when modern technology is not available, the irrigation system they call “karız” kariz is used to provide underground water; They used the method of transportation and distribution to the settlements with manual power, joint creativity and cooperation. This system, which the people built with the combination of traditional knowledge, experience and materials offered by geography; ecological, economic, cultural, etc. has formed a multidimensional sustainable cycle. Although their number has decreased considerably today due to various factors, there are conservation initiatives as a cultural heritage element. Providing access to water with the traditional water management system "kariz"; It has had a great importance and role in the life of the folk, mainly in agriculture and domestic use, which constitute their livelihoods, as a result of its functionality. For this reason, with n the framework of what they contribute and contribute to society and nature, cultural productions and contents with various meanings and appearances are created and transferred to future generations. This transmission and creation is also depicted in the "koşak" (folk poetry), which is the oral and written literature of the Uighurs. In In this article, it will be determined how the traditional water technology is reflected on the folk poetry, the information and applications of the kariz system, the effect of the kariz in the life of the people and the place of the people in the world view, the meanings ascribed to it by the feelings and thoughts and the relationship of water management will be revealed. The folk poetry that are the subject of the research; The findings were interpreted from a holistic and analytical point of view by scanning the data on the sources of oral culture, which includes the environmental, social, cultural and economic aspects of the Uighurs, and classifying them according to the determined contents.
