Akademik Veri Yönetim Sistemi
Net Kitaplık, Ankara, 2021
Bu çalışmada H. 983 tarihli Mufassal Tahrir Defterine göre Bozok
Sancağı’nın iskân ve nüfus yapısı ele alınmıştır. Yöre, Eskiçağlardan beri
iskân olunmuş ve Anadolu’nun fethiyle beraber Türklerin eline geçmiştir. Bir
ara Moğollar tarafından iskân edilen bölgeye XV. yüzyılın ortalarından itibaren
Dulkadirli Türkmenleri gelmiş ve böylece yöre XVI. yüzyıldaki çehresini kazanmıştır.
Bu arada yöre, önce Danişmendliler ve Selçuklular olmak üzere Eretna, Kadı
Burhanettin ve Dulkadirli Beyliklerinin hâkimiyet sahalarında kalmış, son
olarak da 1520’li yıllarda Osmanlı idaresine geçmiştir. Osmanlı idari yapısında
Sancak statüsüyle yönetilmeye başlanan ve Rum (Sivas) Eyaletine bağlanan
bölgede XVI. yüzyılın ilk yarısında birtakım sosyal hareketler zuhur etmiştir.
Bu hareketlerin bertaraf edilmesi sırasında oldukça kanlı olaylar meydana gelmiştir.
XVI. yüzyılın ortalarında Sancağın etnik ve kültürel yapısı,
daha çok Boz-ok’lu Türkmen aşiretleri ile
kısmen Moğol bakkiyyesi ve az miktarda gayr-ı müslim unsurlardan müteşekkildir.
Bölgenin iskân sürecinde XVI. yüzyılın başları bir dönüm noktası teşkil
etmektedir. Bu tarihlerde Boz-ok’lu Türkmen gruplarının önceleri yaylak ve kışlak
olarak kullandıkları mahallerin zamanla daimi iskân birimlerine yani köylere
dönüşmesiyle bölgedeki iskân yoğunlaşmıştır. Yeni yerleşen bu gruplar arasında bilhassa
Ağcalu, Kızılkocalu, Söklen ve Çiçekli kabileleri ve bağlı cemaatler önemli bir
yer tutmuştur. Bazı cemaatler ise konar-göçer hayat tarzlarını devam ettirmişlerdir.
Sancaktaki iskân yerleri ise hukuki statülerine göre başta tîmar olmak üzere çeşitli
idari ve mali birimler dâhilinde teşkilatlandırılmıştır. 1575-76 yılında sancağın
toplam nüfusu 125.000 civarındadır. Nüfus artış hızı ise nispeten yüksektir. Bu
artışta bölgeye yeni gelen göçebelerin yanı sıra doğum oranının yüksekliği de
önemli ölçüde rol oynamış olmalıdır. Nüfus, sosyal statü ve tabakalaşma bakımından
çeşitli kategorilere ayrılmıştır. Esas unsuru ise vergiye tabi olan yerleşik Türk
köylü kitlesi oluşturmaktadır. Bölgedeki gayrimüslim nüfus oranı oldukça düşüktür.
İskân ve nüfus açısından Sancağın XVI. yüzyıl sonlarına doğru arz ettiği
görünüm, yoğunlaşan iskân birimleri, gelişen köyler ile artmakta ve dinamik bir
yapı kazanmakta olan genel bir nüfus şeklinde ifade edilebilir.