BOZOK 1575 İskan ve Nüfus


Koç Y.

Net Kitaplık, Ankara, 2021

  • Yayın Türü: Kitap / Araştırma Kitabı
  • Basım Tarihi: 2021
  • Yayınevi: Net Kitaplık
  • Basıldığı Şehir: Ankara
  • Hacettepe Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

Bu çalışmada H. 983 tarihli Mufassal Tahrir Defterine göre Bozok Sancağı’nın iskân ve nüfus yapısı ele alınmıştır. Yöre, Eskiçağlardan beri iskân olunmuş ve Anadolu’nun fethiyle beraber Türklerin eline geçmiştir. Bir ara Moğollar tarafından iskân edilen bölgeye XV. yüzyılın ortalarından itibaren Dulkadirli Türkmenleri gelmiş ve böylece yöre XVI. yüzyıldaki çehresini kazanmıştır. Bu arada yöre, önce Danişmendliler ve Selçuklular olmak üzere Eretna, Kadı Burhanettin ve Dulkadirli Beyliklerinin hâkimiyet sahalarında kalmış, son olarak da 1520’li yıllarda Osmanlı idaresine geçmiştir. Osmanlı idari yapısında Sancak statüsüyle yönetilmeye başlanan ve Rum (Sivas) Eyaletine bağlanan bölgede XVI. yüzyılın ilk yarısında birtakım sosyal hareketler zuhur etmiştir. Bu hareketlerin bertaraf edilmesi sırasında oldukça kanlı olaylar meydana gelmiştir.

XVI. yüzyılın ortalarında Sancağın etnik ve kültürel yapısı, daha çok Boz-ok’lu Türkmen aşiretleri  ile kısmen Moğol bakkiyyesi ve az miktarda gayr-ı müslim unsurlardan müteşekkildir. Bölgenin iskân sürecinde XVI. yüzyılın başları bir dönüm noktası teşkil etmektedir. Bu tarihlerde Boz-ok’lu Türkmen gruplarının önceleri yaylak ve kışlak olarak kullandıkları mahallerin zamanla daimi iskân birimlerine yani köylere dönüşmesiyle bölgedeki iskân yoğunlaşmıştır. Yeni yerleşen bu gruplar arasında bilhassa Ağcalu, Kızılkocalu, Söklen ve Çiçekli kabileleri ve bağlı cemaatler önemli bir yer tutmuştur. Bazı cemaatler ise konar-göçer hayat tarzlarını devam ettirmişlerdir. Sancaktaki iskân yerleri ise hukuki statülerine göre başta tîmar olmak üzere çeşitli idari ve mali birimler dâhilinde teşkilatlandırılmıştır. 1575-76 yılında sancağın toplam nüfusu 125.000 civarındadır. Nüfus artış hızı ise nispeten yüksektir. Bu artışta bölgeye yeni gelen göçebelerin yanı sıra doğum oranının yüksekliği de önemli ölçüde rol oynamış olmalıdır. Nüfus, sosyal statü ve tabakalaşma bakımından çeşitli kategorilere ayrılmıştır. Esas unsuru ise vergiye tabi olan yerleşik Türk köylü kitlesi oluşturmaktadır. Bölgedeki gayrimüslim nüfus oranı oldukça düşüktür. İskân ve nüfus açısından Sancağın XVI. yüzyıl sonlarına doğru arz ettiği görünüm, yoğunlaşan iskân birimleri, gelişen köyler ile artmakta ve dinamik bir yapı kazanmakta olan genel bir nüfus şeklinde ifade edilebilir.