Akademik Veri Yönetim Sistemi
TÜRKİYE ULUSAL JEODEZİ KOMİSYONU (TUJK) 2021 YILI BİLİMSEL TOPLANTISI, Ankara, Türkiye, 25 - 27 Kasım 2021, ss.53-54
Serbest hava düşey gravite gradyenti (DGG) hem jeodezik hem de jeofizik uygulamalar için oldukça
önemlidir. DGG ölçümünün zor olması, uzun zaman alması ve yeterli sayıda bulunmamasından dolayı,
çalışmalarda genellikle teorik DGG değeri olan 3086 Eötvös kullanılmaktadır. Teorik DGG’nin
özellikle dağlık alanlarda kullanılması gravimetrik indirgeme ve jeoit modeli hesaplama gibi
uygulamalarda hatayı artırmakta ve hesaplamaların sonucuna olumsuz etki etmektedir. Yakın zamanda
“Türkiye Yükseklik Sisteminin Modernizasyonu ve Gravite Altyapısının İyileştirilmesi Projesi (2015-
2020)” kapsamında, Türkiye’nin batısında homojen bir dağılımla gerçekleştirilen DGG ölçülerinde,
DGG değerlerinin 2306 ile 4283 Eötvös arasında değiştiği gözlemlenmiştir. Bu, teorik ve ölçülen serbest
hava DGG arasındaki farkların -25% ile +39% mertebelerinde farklı olduğu anlamına gelmektedir.
Dolayısıyla, teorik DGG değerleri yerine ölçülen veya modellenen DGG'nin dikkate alınması gerekliliği
araştırılması gereken önemli bir konu olarak öne çıkmıştır. Bu çalışmada serbest hava DGG, yüksek
hassasiyetli uydu tabanlı küresel jeopotansiyel model, nokta bazlı yersel gravite ölçümleri ve yüksek
çözünürlüklü sayısal yükseklik modeli kullanılarak 3 boyutlu En Küçük Karelerle Kolokasyon ve
Kaldır-Hesapla-Yerine Koy metoduyla modellenmiştir. Modellenen serbest hava DGG, 159 noktadaki
mevcut ölçümler kullanılarak doğrulanmış ve ölçü-model arasındaki fark oldukça iyi bir sonuç olan 190
Eötvös çıkmıştır. Ayrıca, modellenen DGG'nin topoğrafik yüksekliklere göre değişimi de araştırılmıştır.
1000 m'den daha yüksek olan yerlerde teorik değerden olan sapma artmış ve anlamlı hale gelmiştir.
Modellenen serbest hava DGG sadece jeodezideki gravite indirgemeleri ve jeoit modeli hesabı için değil
aynı zamanda jeofizik araştırmalar için de kullanılabilir, çünkü serbest hava DGG’nin Yeryuvarının üst
katmanlarındaki yoğunluk değişimine de duyarlı olduğu bilinmektedir. Sonuç olarak özellikle dağlık
alanlarda teorik DGG yerine ölçülen veya modellenen DGG kullanılması önerilmektedir.