Akademik Veri Yönetim Sistemi
30. Ulusal Özel Eğitim Kongresi, Bursa, Türkiye, 16 Ekim - 18 Aralık 2020, cilt.1, sa.1, ss.1
Bu araştırmanın amacı literatür taraması kullanılarak özel yeteneğin kültürel bağlamda incelemesini yapmaktır. Bu amaçla ulusal ve uluslararası veri tabanları taranmıştır. Literatür incelediğinde Türkiye'de özel yeteneklilere yönelik yaklaşımların son yıllarda değişime uğradığı görülmektedir. Bu değişimden önce benimsenen paradigmalarda ise üstün yeteneklilerin tanımı ile tanımlamaları arasında da belirsizlik olduğu da görülmektedir. Bunun sebeplerinden biri olarak, özel yetenekliliğin araştırılmasında sadece bilişsel boyutlara odaklanma gösterilmektedir. Fakat özel yeteneğe ilişkin güncel modeller ve yaklaşımlar yapının daha kompleks ve çok yönlü olduğunu vurgulamaktadır. Öyle ki, sistem gelişimsel ve bağlamsal yaklaşımlar bireye etki eden ve bireyin etkilendiği önemli bir faktör olarak bilişsel özelliklere ek olarak çevresel faktörleri de göz önünde bulundurmaktadır. Ziegler, özel yetenekliliğin, tüm gelişimsel koşullar, bireylerin üstün becerilerini ortaya koyması için uygun olduğunda aşılarak sergilenen bir kritik eşik olduğunu belirtmiştir. Özel yetenekliliğin sadece kalıtım değil çevrenin de etkisiyle şekillendiği genel kabullerden biri haline gelmiştir. Kültürel özellikler yakın araştırma literatüründe de vurgulanan faktörlerdendir. Ziegler ve arkadaşları özel yetenekli öğrencilerin kültürel özelliklerinin de incelenmesinin önemli olduğunu belirtmiştir. Ek olarak Sternberg de pratik zekâ boyutunun toplumlar arasında önemli farklılıklar gösterdiğini belirtmiştir. Zekânın ve özel yetenekliliğin toplum ile etkileştiğini savunan yeni bağlamsal özel yetenek teorileri de benzer argümanları savunmaktadır. Sak ve arkadaşları 2016'da Türk kültüründe en çok önem verilen becerilerin pratik yetenek, mantıksal düşünme ve liderlik olduğunu vurgulamıştır. Bu kavramlar kültür ile ilişkilidir. Yine, literatüre bakıldığında sınıf içi eğitim stratejilerinin düzenlenmesinde kültürel özelliklerin bilinmesinin önemli olduğu görülmektedir. Çin gibi, sınıfların daha öğretmen odaklı olduğu programların ve müfredatların merkezi olduğu ülkelerde sınıf içi düzenlemeler özel yetenekliler eğitiminin doğasının önerdiği şekilde bireyselleştirilmiş eğitime yeteri kadar izin vermemektedir. Bu durum kültürel yönelim ile açıklanabilir. Oysa, Amerika gibi daha bireyci kültürel yönelime sahip ülkelerde hızlandırma, zenginleştirme ve mentörlük gibi stratejiler, eğitimin merkezi olmaması ve sınıfların öğrenci odaklı olmasıyla uygulamaya daha uygun görülmektedir. Sak ve arkadaşları Türkiye'deki özel yetenekliler eğitiminin, önemli parçalarınının Amerika'dan alındığını ve mevcut sistemin Türkiye'nin kültürel yapısıyla uyuşmadığını belirtmektedir. Söz konusu uyumsuzluk özel yetenekliler eğitimine ülkelerin kendi kültürel önlüklerini giydirmesiyle çözülebilir, araştırmalar bunu uygun bir çözüm olarak önermektedir. Literatür incelendiğinde, genel olarak üstün zekâlı öğrencilerin bilişsel özelliklerinin ve akademik başarılarının incelendiği çalışmalara rastlanmasına rağmen, kültür ve kültürler arası bağlamda üstün yetenekli öğrencileri inceleyen çalışmalar sınırlıdır. Yine de, kuramsal ve pratik bilgilerden yola çıkarak üstün zekâlılar eğitiminde kültürel yönelimin araştırılması henüz ivme kazanmaya başlamıştır. Bu literatür taraması sonucunda ulaşılan bulgular Türkiye'deki mevcut sistemin kültürel olarak daha uygun bir yapıya ihtiyaç duyduğunu göstermiştir Araştırmacılara ve strateji geliştirme uzmanlarına konu hakkında önerilerde bulunulmuştur.