Akademik Veri Yönetim Sistemi
Işık V. (Yürütücü), Özdemir M. Ç.(Yürütücü)
Diğer Resmi Kurumlarca Desteklenen Proje, 2019 - 2020
Bölgesel kalkınmanın önemi modern dünyanın inşasından beri hemen her dönemde gündemdedir. Zengin bir bilimsel yazın alanına sahip konunun temelinde, (1) bölgelerin yapısal özelliklerinin kalkınmada büyük role sahip olduğu, (2) bölgesel kalkınma hamlesinin başarılı olması için öncelikle beşeri ve fiziki sermaye potansiyelinin (çalışma çağındaki nüfus, işgücü, üretim potansiyeli, eğitim, altyapı vb) doğru olarak tespit edilmesi gerektiği öncelikli olarak vurgulanmaktadır (Illeris,1993). Araştırmalar, tek başına merkezi politikaların kalkınmada beklenen faydaları oluşturmada yetersiz kaldığını bu nedenle bölgesel dinamiklerin tespit edilip desteklenmesi için yerel aktörlerle etkin işbirlikleri ve paylaşımların gerekliliğini elli yılı geçkin süredir ortaya koymaktadır (Fransa PACA, Çin Bölgesel kalkınma, Endonezya, Fransa ve İspanya bölgesel kalkınma tecrübeleri gibi) (Hirschman,1958; Mrydal,1971; Hansen,1990; Hill,1998; Hummelbrunner-Lukesch, 2002, Lang-Görmar, 2019). Konu hakkında yaptığı somut sınıflandırması projemiz amacına uygun olan Hummelbrunner-Lukesch (2002), bölgesel kalkınma süreçlerinin başarılı olabilmesini şu koşullara bağlamaktadır: (1) bir bölgedeki ekonomik, sosyal, kültürel ve fiziksel kaynaklar birbiri ile etkileşimde ve işbirliği içinde sürdürülmelidir, (2) Kamu ve özel sektör politikalarının karma olarak uygulanması gerekir, (3) Bölgesel sosyal aktörlerin talep ve menfaatleri tam olarak anlaşılmalı ve dikkate alınmalıdır, (4) Bölgeye özgü ürün ve hizmetler ayrıştırılmalı ve benzersizliği vurgulanarak öne çıkarılmalıdır, (5) Tüm politikalar sürdürülebilir ve geleceğe devredilebilir düzeyde planlanıp uygulanmalıdır.
Türkiye’de bölgesel kalkınma konusu özellikle 1960 sonrası dönemden sonra nitelikli olarak tartışılmaya başlanmıştır. 80’lerde başlatılan GAP projesi ile süreç daha somut hale gelmiştir. Özellikle 7.kalkınma planında (1996-2000) yer alan ‘Sektör-Mekân İlişkisi” vurgusuyla bölgesel kalkınmaya yönelik yenilikçi yaklaşımların dikkate alındığı anlaşılmaktadır (Kargı, 2009). Bölgesel kalkınmanın öneminin daha net anlaşılması ve desteklenmesi amacıyla da 2006’da Kalkınma Ajansları kurulmasına karar verilmiştir. Proje kapsamındaki illeri içeren (Bitlis, Hakkari, Muş ve Van) TRB2 bölgesi kalkınma ajansı DAKA 2008’de kurulmuştur. Tüm bu gelişmeler, bölgesel kalkınma sürecinin nitelikli olarak sürdürülebilmesi ve etkin politikalar üretilmesi için bölge potansiyelinin doğru olarak tespit edilmesine imkân tanıyan araştırmaların yapılmasını gerekli kılmaktadır.
Projenin, Bölgenin ve İlgili Sektörlerin İhtiyaçları ve Sorunlarıyla Olan İlgisi
İşgücü piyasalarının verimlilik ve etkinliğinin sağlanmasında; işsizliğin azaltılması, eğitim-istihdam dengesinin sağlanması ile birlikte eksik istihdamın önlenmesi, nitelikli işgücü arzının arttırılması, genç işsizliği ve gençlerde ne istihdamda ne de eğitimde yer almama eğiliminin giderilmesi gibi temel problemlere yönelik çeşitli politika ve stratejiler geliştirilmektedir. Küresel rekabetin etkisi altında, özellikle gelişmekte olan ülkelerin işgücü piyasaları bir yandan yüksek işsizlik ve kayıtışı istihdam alanlarının yaygınlığı ile uğraşırken diğer yandan nitelik ve beceri ihtiyaçlarında işgücü arz ve talep uyuşmazlığı problemlerine çözüm üretmeye çalışmaktadır.
Türkiye’de yapısal nedenlerle işsizliğin gün geçtikçe arttığı görülmektedir. Bu sorun bölgelere göre farklılık göstermekte, kalkınmadaki bölgelerarası eşitsizliklere bağlı olarak uyumsuzluk düzeyi değişmektedir. Örneğin Türkiye’de imalat sektörünün ve teknoloji yoğun üretimin yoğunlaştığı bölgelerde yüksek beceri dengesi dikkat çekerken, tarım ve hayvancılık sektörünün ağırlıkta olduğu ve emek yoğun üretim alanlarının yaygın olduğu bölgelerde düşük beceri tuzağının ortaya çıktığı görülmektedir.
Bu kapsamda işgücü piyasasının uyumlaştırılmasında özellikle eğitim-istihdam dengesini sağlamaya yönelik geliştirilen ulusal politika ve stratejilerinin yerel ihtiyaçlar doğrultusunda bölge odaklı şekillenmesi büyük önem taşımaktadır. İşgücü piyasasının bölgesel ihtiyaçlar doğrultusunda analizi ile kısa ve uzun vadeli eylem planlarının geliştirilmesi, hem bölgesel kalkınma programlarının etkinliği hem de ulusal ekonomiye katkısı açısından önemlidir.
Bu çerçevede TRB2 İşgücü Piyasası ile Mesleki Eğitimin Uyumlaştırılması Projesi (TRB2-İPMUP)kapsamında; İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması (İBBS) TRB2 bölge illerinde (Bitlis, Hakkâri, Muş ve Van) mesleki eğitim ile işgücü piyasası arasındaki eşgüdümü arttırıcı önlemler geliştirilerek, işgücü piyasasının uyumlaştırılması amaçlanmaktadır. Kalkınma Bakanlığı tarafından 61 sosyo-ekonomik göstergenin değerlendirilmesi ile hazırlanan 2011 Sosyal ve Ekonomik Gelişmişlik Endeksi çalışmasına göre TRB2 bölge illeri gerilerde yer almaktadır. Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü’nün 2014 Türkiye’de İstihdam ve Yetenek Stratejileri Raporu’nda TRB2 bölge illerini de kapsayan alan; düşük beceri tuzağı alanı olarak gösterilmektedir. Yine ilgili raporu destekler nitelikte bir diğer çalışma; Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı tarafından yayınlanan 100 Günlük İcra Programında yer alan “Mesleki eğitimin Endüstri 4.0 anlayışı ile yeniden yapılandırılması” hedefine yönelik olarak Milli Eğitim Bakanlığı’nın 2019 Endüstri 4.0 kapsamında sanayi ve mesleki ortaöğretim haritası çalışmasında TRB2 bölge illeri eğitim-istihdam uyuşmazlığının yüksek düzeyde olduğu iller içerisindedir. Bütün bu sonuçlar TRB2 bölgesinde işgücü piyasası ile mesleki eğitim uyumlaştırılmasını sağlamaya yönelik proje ve eylem planının oluşturulmasının aciliyetini göstermektedir.
Üstelik “TRB2 Bölgesi 2014-2023 Bölge Planı Gelişim Ekseni” diyagramı çerçevesinde belirlenen tematik alanlar içinde yer alan “Ekonomik Dönüşüm ve Büyüme Ekseni” temel ekonomik faaliyetleri dönüştürmek ve eş zamanlı olarak beşeri sermayenin güçlendirip mekânsal kalitenin artırmasını hedeflemektedir.
İlgili projenin bölgesel kalkınma kapsamında kendi bölgesine sağlayacağı katkılar yanında gelecek dönemlerde diğer bölgelerde yapılacak çalışmalara da katkı sağlayacağı düşünülmektedir.
Hedef grup ve nihai faydalanıcılar ile onların ihtiyaçlarının/sorunlarının ve projenin bu ihtiyaçları nasıl karşılayacağının açıklanması ve tanımlanması
Proje aşağıda belirtilen dört eylem planından oluşmaktadır:
Projenin ilgili aşamalarında, başta Milli Eğitim Bakanlığı olmak üzere ilgili devlet kurum ve kuruluşlarının, mesleki eğitim kuruluşlarının, üniversite ve özel sektör temsilcilerinin geniş̧ katılımlarının sağlanması hedeflenmektedir.
1. Mevcut Durum Analizi:
Bu aşamada TRB2 bölgesi kapsamında Bitlis, Hakkâri, Muş ve Van illerindeki işgücü piyasasının mevcut durumu ortaya konulmuştur. Bu kapsamda bölgedeki mevcut verilerden hareketle, bölge hakkında genel bilgiler, işgücü piyasası mevcut durumu, eğitim-mesleki eğitim mevcut durumu olmak üzere 3 ana bileşen etrafında durum analizi gerçekleştirilmiştir.
Bölge hakkında genel bilgiler başlığı altında; nüfus, ana sektörlere göre gayrı safi yurt içi hâsıla, ekonomik faaliyetlere göre işyerlerinin ihracat yapma oranları, ekonomik faaliyetlere göre ar-ge çalışması yapan işleri oranları, trb2 illerde yaşam endeksi il sıralamaları, bölgenin öncelikli üretim alanları ve ticari potansiyelleri yer almaktadır.
İşgücü piyasası mevcut durum analizi kapsamında; Bölge işgücü piyasasının genel görünümü, kurumsal olmayan çalışma çağı nüfusu, işgücü, istihdam, işsizlik, sigortalılık ve kayıt dışılık konuları incelenmiştir.
Eğitim ve mesleki eğitim mevcut durumu başlığı altında; bölgenin genel eğitim durumu, cinsiyete göre net okullaşma oranları, yükseköğretim kurumuna bağlı fakülte/yüksekokullar ve öğrenci sayıları, milli eğitime bakanlığına bağlı okullar ve öğrenci sayıları, aile, çalışma ve sosyal hizmetler bakanlığı İŞKUR kapsamında mesleki eğitim ve işbaşı eğitim kursları ve öğrenci sayıları, endüstri 4.0 uyumlu mesleki eğitim alanları (il bazlı) incelenmiştir.
Bölgenin sektörel mevcut durumu, DAKA ile yapılan görüşmeler ve yönlendirmeler neticesinde beş (5) sektöre indirgenmiştir. Bu sınırlılık bölgede potansiyel olarak görülen sektörleri önceliklendirmek üzere yapılmıştır. Söz konusu kapsamda, Tarım, İnşaat, Sağlık, Tekstil-Hazır Giyim ve Turizm sektörleri belirlenmiştir. İlgili sektörlerin güncel durumu ortaya konulmuştur. Ancak sektör temsilcileri ile yapılan grup toplantılarına az da olsa diğer sektör temsilcilerinin de katılmak istemesi (bilişim, finans), görüşmelerin geniş perspektiften değerlendirilme fırsatı olarak algılanmış ve bu grubun cevapları da doğrudan araştırma sonuçlarına dahil edilmiştir.
2. Proje Paydaşlarıyla Sorunların Tespiti için Çalıştay düzenlenmesi ve SWOT Analizi:
Bu aşamada proje paydaşlarıyla mevcut durum analizi kapsamında yapılan değerlendirmeler neticesinde bir çalıştay düzenlenmiştir. Bölgedeki işgücü piyasası ile mesleki eğitimin güçlü-zayıf yönleri ve fırsat-tehditlerin belirlendiği çalıştayda Tarım, İnşaat, Sağlık, Tekstil-Hazır Giyim ve Turizm sektörlerine yönelik 5 tematik masa oluşturulmuştur. Bilişim ve Finans sektörleri her bir masaya ihtiyacı doğrultusunda dağıtılmıştır.
Sürece ilişkin detaylar:
- Bütün çalıştay katılımcılarına proje tanıtımı yapılması
- TRB2 Bölgesi işgücü piyasası mevcut durumuna ilişkin Güçlü-Zayıf Yönler ile Fırsatlar-Tehditler (SWOT) belirlenmesi
Tüm katılımcılara uygulanan SWOT yöntemi şu şekildedir:
a. Mevcut durumda “güçlü yönleri” nelerdir?
b. Mevcut durumda “zayıf yönleri” nelerdir?
c. İlgili olduğu dış çevrede hangi “fırsatlar” değerlendirilebilir?
d.
Katılımcılara yapışkanlı kâğıtlar (post-it) dağıtılarak kendilerinden her bir kâğıda sadece bir “güçlü yön”, “zayıf yön”, “fırsat” ya da “tehdit” yazarak dört alandan birine yapıştırmaları istenmiştir. Yapıştırılan kâğıtlar farklı alana, örneğin “fırsatlardan” güçlü yönlere” taşınabilir.
Moderatör her bir alana ilişkin fikirlerin çoğalmasını teşvik etmiştir. Fikirler tükendiğinde takım üyeleri yapıştırılan tüm notları incelemiş, not edip raporlamıştır.
- Tematik masa çözümlemeleri:
Masa Dağılımı ve Sektör Masa Soruları:
a. Ulusal İstihdam Stratejisi’nde yer verilen 7 sektörden TRB2 Bölgesinde istihdam potansiyeli olan İnşaat, Sağlık, Tarım, Tekstil ve Hazır Giyim ile Turizm sektörleri için 5 ayrı masa oluşturulmuştur
- Kendi alanınızda ne tür hizmet/ürün çıktıları olması gerekir?
- Bunu gerçekleştirebilmek için zaman, maddi imkân, işgücü yetiştirme gibi ne tür yenilikler yapılabilir?
- Bilişim teknolojileri ve finansal okuryazarlığı kendi alanınızdaki (sektördeki) girişimcilik için nasıl kullanabilirsiniz?
- Bunu gerçekleştirmek için öngördüğünüz zayıf yönler ve tehditler nelerdir?
Çalıştay kapsamında yapılan tespitler doğrultusunda alan araştırması için hazırlanan soru formları revize edilmiştir.
3. Arz ve Talep Yönlü Alan Araştırması:
Arz ve talep olmak üzere 2 yönlü nicel ve nitel soru formları geliştirilmiştir. Talep yönlü araştırmanın örneklem seçiminde DAKA’nın önerileri doğrultusunda TRB2 bölgesinde istihdam ve üretim potansiyeli yüksek olan il ve ilçelerdeki öncelikli sektörlerin temsilcileri, işverenler ve ticaret ve sanayi odaları tercih edilmiştir. Proje kapsamında belirlenen sektörlerden seçilen 28 işverene açık uçlu soruların yöneltildiği odak grup görüşmeleri gerçekleştirilmiştir.
Arz yönlü araştırma, istihdam edilenler ve mesleki eğitim almakta olan öğrenciler olmak üzere iki yönlü olarak gerçekleştirilmiş ve iki ayrı soru formu uygulanmıştır. Bu kapsamda TRB2 bölgesinde istihdam potansiyeli ve yoğunluğu bakımından önemli yere sahip Tekstilkent, Turizm sektörü, Organize Sanayi Bölgesi (OSB) ve Küçük Sanayi Sitesi (KSS)’nde faaliyet gösteren firmalarda istihdam edilen 882 kişi, evren temsiliyeti % 5 hata payı ile örnekleme dâhil edilerek açık ve kapalı uçlu soruların birlikte yer aldığı araştırma ölçeği soru formu aracılığı ile uygulanmıştır. Diğer taraftan yine TRB2 bölgesinde mesleki eğitim kurumlarında eğitimlerine devam eden mesleki eğitim öğrencilerinden 675 kişi evren temsiliyeti % 5 hata payı ile örnekleme dâhil edilmiş ve kapalı uçlu soruların yer aldığı araştırma ölçeği anket formu aracılığı ile uygulanmıştır.
Alan araştırması DAKA, Mesleki ortaöğretim kurumları, bölge işverenleri ve ticaret ve sanayi odaları işbirliğiyle gerçekleştirilmiş, anketörler DAKA tarafından sağlanmıştır. Araştırma anketi hakkında anketörlere DAKA tarafından açıklayıcı bir eğitim de verilmiştir.
4. Sonuçların Derlenmesi, Raporlama ve Eylem Planı:
Projenin son aşaması; alan araştırmasından elde edilen sonuçların derlenerek raporlanması, eylem planının oluşturulması ve tanıtım çalışmalarını içermektedir.
Sonuçların Derlenmesi, Politika Analizi ve Önerileri: Alan araştırmasından elde edilen verilerin raporlanarak paydaşların katılımıyla gerçekleşecek 2.Çalıştay kapsamında sonuçların paylaşılması planlanmıştır. Ancak dünya/ülke genelindeki Pandemi nedeniyle bu toplantının gerçekleştirilmesi mümkün olmamıştır. Sonuçlar uzaktan erişim yolu ile ilgili paydaşlarla yapılacak on-line görüşme ile paylaşılması planlanmıştır.
İşgücü Piyasası Stratejisi ve Eylem Planı: Mevcut durum analizi, alan araştırması sonuçları ve paydaş toplantılarıyla şekillenen konuya ilişkin ortaya çıkan sorunların etkin çözümü için geliştirilecek eylem planları ve politika önerilerini kapsar. Bu çerçevede ileriki zamanlarda, dünyadaki iyi uygulama örneklerinden hareketle, TRB2 bölgesi için işgücü piyasası ile mesleki eğitimin uyumlaştırılmasına yönelik kurumsal altyapı kurma çalışmalarında önemli bir yol kat edildiği düşünülmektedir.
Tanıtım Çalışmaları: Projeden elde edilen sonuçlar görselleştirilerek kapsamlı bir şekilde kamuoyuna sunulacaktır. Tanıtım platformu olarak DAKA resmi internet sitesinin kullanılması planlanmıştır.