Sazlık Tipi Balık Geçidinde Balık Davranışı Ve Hidrodinamik Karakteristiklerinin İncelenmesi: İyidere (Trabzon-Rize) Saha Çalışması

TÜBİTAK Projesi, 2016 - 2018

Proje Türü: TÜBİTAK Projesi
Başlama Tarihi: Mayıs 2016
Bitiş Tarihi: Mayıs 2018

Proje Özeti

Hidroelektirik Santraller (HES) yukarı ve aşağı yönlü göç eden balıkların geçişlerini bloke edebilir ya da gecikmeye sebep olabilirler. Bu durum balık popülasyonlarında azalmaya neden olur. Balık geçitleri, su canlılarının göç yolları üzerindeki baraj ve bent gibi engelleri aşarak akarsudaki memba ve mansap göçlerini kolaylaştıran yapılardır. Sazlık tipi balık geçişinde sazlık bloklarının eğimli bir açık kanala farklı düzeneklerde yerleştirilmesinden 1 m/s’den düşük hızlar oluşması neticesinde küçük ve büyük farklı balık türlerinin göç edebilmesi için uygun hidrolik koşullar oluşur. Literatürde ilgili konuda bundan önce gerçekleştirilen çalışmalarda sadece büyük balıkların balık geçitlerindeki göçünü dikkate alınmış ve küçük balıkların göçü ihmal edilmiştir. Ayrıca, önerilen balık geçiş yapısının diğer klasik balık geçidi tiplerinden en önemli farklılığı ise değişik boylarda ve türlerdeki balıklara herhangi bir engel oluşturmadan nehir rejiminde ve üniform akım koşulları altında göç koridorları sağlamasıdır. Bu elverişli hidrolik koşulları oluşturan hidrolik süreç sazlık blokların bir geçirgenliğe sahip olması ve sazlıkların titreşimi hareketiyle akımın enerjisini kırmasıdır. Ayrıca, sazlıkların titreşim hareketi, balıkların yanal çizgilerini kullanarak balık geçidi girişini bulmalarını sağlayan bir fiziksel etken olabilir.

Önerilen proje kapsamında İyidere Akarsu havzasında işletmede olan İncirli HES’teki mevcut balık geçidi sazlık tipi balık geçidine çevrilecek ve balık geçidinin hidrodinamik ve balık davranışı (balıkların yapıya girişi, balıkların izledikleri göç koridorları ve dinlenme bölgeleri) arasındaki ilişkinin incelenmesi amaçlanmıştır. İyidere Akarsu havzası biyolojik çeşitlilik açısından oldukça zengindir ve akarsuda 13 balık türü tespit edilmiştir. Önerilen proje kapsamında ilk defa prototip ölçeğinde yenilikçi bir balık geçiş yapısı olan sazlık tipi balık geçidinde, balıkların izledikleri göç yolları ile türbülans yapısı eşzamanlı olarak izlenecek ve incelenecektir. Balıkların izledikleri göç yolları ve dinlenme alanları radio telemetri yöntemiyle belirlenecektir. Bir yıl boyunca balık geçişinin girişindeki dinamik hidrolik yük koşulları altında, farklı akım bölgelerindeki düşey hız profilleri Nivus ölçüm cihazının kullanılmasıyla; türbülans yapısı ise üç boyutlu anlık noktasal hızların mikro akustik hız ölçerle ölçülmesiyle elde edilecektir. Yapılan bu ölçümlerden balık geçişi boyunca ki Froude sayısı, Reynolds kayma gerilmesi, türbülans şiddeti, ve türbülans kinetik enerjinin dağılımının elde edilmesi amaçlanmıştır. Buradan, balık davranışı karakteristikleri bu hidrolik parametrelerle ilişkilendirmeye çalışılacaktır. Ayrıca, önerilen proje kapsamında ilk defa Froude sayısı farklı balık türlerinin balık geçidi boyunca izledikleri göç yollarını ve dinlenme alanlarını incelemede referans bir değer olarak kullanılacaktır. Böylece, yapılacak analiz fiziksel bir temele dayandırılacak ve balık geçişi yapılarının tasarımındaki en önemli iki parametre olan akım hızı ve akım derinliğini içerecektir. Buradan elde edilecek sonuçlar genelleştirebilecek ve diğer klasik tarzdaki balık geçitlerine uyarlanabilecektir. Elde edilen sonuçlar hidrolik ve biyolojik parametrelerin fonksiyonu olarak incelenecek ve balıkların akıma ait bilgileri nasıl kullandıkları ve işlediklerini anlaşılmasına katkı sağlayacaktır. Projeden elde edilen sonuçlardan ve bilgilerden balık geçidi tasarlayan mühendislik büroları, yetkili kamu kurumları ve balık biyologları faydalanabilir. Ayrıca, çalışmanın hidroelektrik enerjiden sürdürülebilir bir şekilde faydalanılmasına katkı sağlaması beklenmektedir.