Akademik Veri Yönetim Sistemi
Koruç Z. (Yürütücü), Türkeri Bozkurt H., Çelikcan U., Türkçapar M. H.
TÜBİTAK Projesi, 2021 - 2024
Sporcuların ciddi yaralanmalar sonrası yaşadıkları psikolojik sorunlar son yıllarda üzerinde yoğun olarak çalışılan bir
konudur. Özellikle ön çapraz bağ (ÖÇB) gibi spor yaralanmaları sonrasında önemli psikolojik problemlerin yaşanabildiği,
bunların fiziksel iyileşmeyi geciktirerek rehabilitasyonun kalitesini etkilediği ve nihayetinde spora
dönüş sürecinde sorunlara ya da yeniden yaralanmalara yol açtığı kanıtlanmış bir gerçektir. Bu problemlerden en
önemlileri yeniden yaralanma kaygısı, rehabilitasyona bağlanma, öz-yeterlik problemleri ve son
yıllarda kinezyofobi olarak karşımıza çıkmaktadır. Bunlar sporcunun spora dönüş sonrası deneyimlediği psikolojik
çıktılara ilişkin algısını da etkilemektedir. Bu problemlerin çözümü konusunda bazı yöntemler önerilmiş olmasına
rağmen yapılandırılmış bir müdahale yaklaşımı henüz ortaya konabilmiş değildir.
Bu araştırma projesi ile amacımız, ÖÇB operasyonu sonrası ortaya çıkan psikolojik sorunlara müdahale etmek için
hazırladığımız sanal gerçeklik (SG) katkısıyla zenginleştirilmiş Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) protokolünün (BDT+SG)
etkinliğini incelemektir. Bu araştırmaya özgü olarak hazırlanmış olan BDT+SG protokolü etkili olması halinde fiziksel
rehabilitasyonun kalitesini artırmada ve dolasıyla sporcuların sahaya dönüşleriyle ilgili psikolojik çıktılarına ilişkin
algılarının pozitif yönde olmasını sağlamada kullanılabilecektir.
Önerilen bu araştırmaya özgü olarak hazırlanan BDT protokolünün davranışçı müdahale bölümünde SG ile maruz
bırakma tekniği kullanılacaktır. BDT yaklaşımına ilave olarak SG yaklaşımının getirdiği ortamla etkileşim sağlama
(interaction), ortamla sarmalama (immersion) ve ortamda bulunduğunu hissettirme (presence) faydalarından istifade
edilerek oluşturulan bu protokolün etkinliği sınanacak, etkili bulunması halinde hem alanyazına hem de uygulama
alanına önemli bir katkı sağlanmış olacaktır. Spor yaralanmalarının rehabilitasyonu sürecinde karşılaşılan psikolojik
problemlerin çözümüne yönelik ilk defa içerisinde in virtuo (SG ortamında) müdahalenin yer aldığı bütüncül bir protokol
geliştirilecek olması bu araştırmanın başlıca özgün yanıdır.
BDT protokolü için oluşturulacak SG senaryoları için ilk başta yinelemeli öncül bir pilot çalışma yapılarak, SG
senaryolarının ayrıntıları uygulamalı olarak test edilmek suretiyle belirlenecektir. SG senaryolarının kesinleştirilmesinin
ardından asıl araştırmaya geçilecektir.
Araştırma, dâhil etme kriterlerini karşılayan 60 sporcuyla gerçekleştirilecektir. Dört gruplu {müdahale1 - müdahale2 –
müdahale3 ve kontrol) 4X5 (grupXölçüm sayısı) karma faktöriyel desenli bir model olarak planlanan araştırmada ÖÇB
operasyonundan sonra fizik tedaviye başladıkları ilk hafta içerisinde ilk verilerin toplanması amacıyla sporculara
psikolojik değerlendirme ölçekleri doldurtulacaktır. İlk ölçümlerden sonra dâhil etme kriterlerini karşılayan sporcular
müdahale gruplarına ve kontrol grubuna atanacaklardır. Gruplara ilk atamaların yapılmasının ardından müdahale
aşamasına geçilecektir. Birinci müdahale grubuna, BDT+SG protokolü uygulanacaktır. İkinci müdahale grubuna
protokolün yalnızca SG ortamında davranışçı müdahale bölümü uygulanacaktır. Üçüncü müdahale grubuna ise BDT
protokolü SG ortamı olmadan uygulanacaktır. Tüm müdahale grupları ve kontrol grubu için seansların haftada 1
toplamda 10 seans olması ve her seansın 50 dakika sürmesi planlanmıştır. Kontrol grubuyla karşılıklı konuşmayı içeren
görüşmeler yapılacak; görüşmeler sırasında SG gözlüğü ile 5 dakika süresince doğadan sakinlik veren görüntüler
izletilecektir. Kalan 45 dakika terapi etkisi yaratmayacak cesaretlendirme ve duygusal destek içeren karşılıklı sohbetle
devam edecektir. Ölçekler sporculara ayrıca 6 aylık fiziksel rehabilitasyon sürecinin bitiminde, spora döndükten sonraki
3. ve 6. aylarda üç kere daha doldurtulacaktır. Elde edilen veriler çok düzeyli istatistiklerle incelenecektir. Sporcuların
SG ortamında kaygı düzeylerinin artıp artmadığı sübjektif ölçeklerin yanı sıra somut veriler sağlayacak olan biofeedback
sistemi ile de takip edilecektir.
Projede, uzman psikolog proje yürütücüsü liderliğinde bir bilgisayar mühendisi öğretim üyesi araştırmacı, bir psikiyatrist
öğretim üyesi araştırmacı, proje konusu ile ilgili doktora tezi üzerinde çalışan bir araştırma görevlisi psikolog araştırmacı,
iki doktora öğrencisi psikolog bursiyer ve üç bilgisayar mühendisliği yüksek lisans öğrencisi bursiyer yer almaktadır. Bu
şekilde disiplinlerarası bir proje yönetim yapısı oluşturulmuş, araştırmacı ve bursiyerlerin katkıları iş paketleri içerisinde
tanımlanmıştır.
Bu proje kapsamında 11. Kalkınma Planı hedefleri ve politikaları çerçevesinde hedef kitle/alana yönelik ortaya konması
öngörülen etkiler şu şekildedir:
A) Sporcuların hem fiziksel hem psikolojik yönden sağlıklı bir şekilde sahalara dönmelerine yardımcı
1001BF-01 Güncelleme Tarihi: 07/04/2020
2
olunarak özellikle uluslararası müsabakalarda görev alan sporcuların ülke tanıtımına katkılarının
arttırılmasının sağlanması.
B) Sporcuların tedavilerini yapan fizik tedavi merkezlerinin spor psikoloğu istihdamının önünün açılması.
C) Tedavi protokolü ve SG senaryolarının patentlenerek uluslararası düzeyde ticarileştirilmesi.