Akademik Veri Yönetim Sistemi
Küçükali S. (Yürütücü)
TÜBİTAK Projesi, 2015 - 2016
Balık geçitleri, su canlılarının göç yolları üzerindeki baraj ve bent gibi engelleri aşarak
akarsudaki memba ve mansap göçlerini kolaylaştıran yapılardır. Bir balık geçiş yapısının
fonksiyonu, eğimli bir kanalda balıkların memba yönünde göç edebilmesi için elverişli hidrolik
koşulların (yeterli akım derinliği, yeterince büyük ve iyi aralıklı dinlenme alanları, düşük akım
hızları ve düşük türbülanslı akış) sağlanmasıdır. Proje kapsamında, diğer klasik tarzdaki
balık geçişlerinden (havuzlu-savaklı, düşey yarıklı, doğal tip) farklı bir hidrolik çalışma
prensibine sahip sazlık tipi (brushed-type) balık geçişinin hidrolik karakteristikleri deneysel
olarak incelenmiştir. Proje kapsamında sazlık tipi balık geçişi yapışının 1:2 ölçeğinde fiziki
modeli yapılmış ve model üzerinde sistematik deneyler gerçekleştirilmiştir. Deneyler
dikdörtgen en kesitli 0.4 m genişliğinde suyun devridaim olduğu bir açık kanalda
gerçekleştirilmiştir. Deneyler 4 farklı sazlık yoğunluğu ve 3 farklı taban eğiminde (%2, %4,
%6) gruplandırılmıştır. Her bir gruplamada 6 farklı batıklık oranında ölçümler yapılmıştır.
Akım içindeki sazlık yoğunluğu sazlık blokları arasındaki boyuna yönündeki mesafenin
değiştirilmesiyle ayarlanmış; farklı batıklık oranları ise debinin değişimiyle sağlanmıştır.
Ayrıca, balık geçişi boyunca ki boş bölgelerde yersel akım hızları mikro muline aletiyle
ölçülmüş ve hız dağılımları elde edilmiştir. Deneylerde Froude sayısı, Fr, 0.18 ile 0.40
arasında; Reynolds sayısı, Re, ise 5.46x104 ile 1.28x105 arasında değişim göstermiştir.
Modelden elde edilecek sonuçlar Froude benzeşimine göre prototipe aktarılacaktır.
Projeden elde edilecek deneysel verilerin sazlık tipi balık geçişinin hidrolik koşularının
anlaşılmasına katkı sağlaması beklenmektedir. Çünkü, literatürde daha önce bu konuda
yapılmış sistematik bir deneysel çalışma yoktur. Gerçekleştirilecek olan deneysel ölçümlerin
ve analizlerin neticesinde yeni bir yaklaşım olarak sazlık tipi balık geçişi için boyutsuz
sayıların kullanıldığı boyutlandırma konsepti ve hidrolik tasarımın gerçekleştirilmiştir. Önceki
yapılan çalışmalardan farklı olarak, makro-pürüzlülük koşulları iki parametreyle ifade
edilecektir. Bunlardan birincisi sazlık elemanların akım içinde batıklık oranı, ikincisi ise sazlık
elemanların plandaki izdüşümünde akım alanı içindeki yoğunluğudur. Üniform akım koşulları
için Darcy-Weisbach sürtünme faktörü sazlıkların akım içindeki batıklık oranı ve sazlıkların
akım alanındaki yoğunluğuyla ilişkilendirilmiştir. Bu ampirik denklem sayesinde üniform akım
derinliği ve kanal geometrisi verileriyle kesitsel-ortalama akım hızı ve debi tahmin edilebilir.
Son olarak, modelden elde edilen sonuçlar klasik tipteki balık geçişleriyle karşılaştırılmıştır.