Proje Özeti

Şehirlerde; tabelalar, afişler, işyeri adları, ilanlar, reklamlar, duyurular, uyarılar, kayan elektronik yazılar, duvar yazıları ve benzerinin bulunduğu işaretler insanların hayatını kuşatır. Bu işaretler toplum hakkında pek çok bilgiye ulaşmamızı sağlar. Toplumsal gelişmeler ve dönüşümler, sokağa bin bir biçim alarak yansır. Bilgilendirme, düzenleme, yönlendirme gibi vazgeçilmez işlevleriyle büyük şehirlerin ayrılmaz bir parçası olan bu işaretler; geçen yüzyılın sonlarından itibaren dil çalışmalarında yoğun ilgi görmeye başlamıştır.

Dilsel görünümün konuları, ağız araştırmaları, çok dillilik, sosyoloji, şehir planlaması gibi çok farklı alanları ilgilendirmektedir. Ancak ilk olarak 1997 yılında linguistic landscape terimi çevresinde toplumsal dilbilimin bir alt alanına dönüşmüş ve büyük gelişme göstermiştir. Türkiye’de de dil görünürlüğüne karşı büyük bir ilgi vardır. Bu ilginin ihtiyaç duyduğu bilgi, Türk dili uzmanları başta olmak üzere dil ve edebiyat uzmanları, sosyologlar, gazeteciler, siyasetçiler gibi çok farklı kesimlerce karşılanmaya çalışılmaktadır. Ancak bilgi üretimi daha çok “dil kirlenmesi”, “dilde yozlaşma” gibi terimler çerçevesinde ilerlemektedir. Yayınlar, daha çok iş yeri adları başta olmak üzere İngilizce veya İngilizce görünümlü ögelere bir tepki olarak hazırlanır. Bir kısmı ise durum tespiti niteliğindedir. Önerilen proje, Ankara’nın dilsel görünümünü toplumsal değişme ve gelişmelerin arka planında inceleme amacını gütmesi ve popüler tartışmalarda sorulmamış sorulara cevap arayacak olması nedeniyle özgündür.

Proje çerçevesinde; amacına, hipotezine ve hedeflerine uygun olarak farklı yöntemler kullanılacaktır. Önce Ankara’nın alışveriş, iş ve eğlence merkezleri odak alınarak dilsel görünümü yansıtan işaretler, alanda başka şehirlerde başarıyla kullanılmış olan farklılığı ve çoğulluğu yansıtacak yöntemlerle yerinde fotoğraflanarak derlenecektir. Derlenen veriler tasnif edilerek arşivlenecektir. Her işaret tek başına bir araştırma nesnesi sayılacaktır. Daha sonra işaretler üzerindeki dil, dil görünürlüğü ve belirginliği, anlamı açısından karşılaştırmalı olarak incelenecek, içerik analiziyle görsellerdeki yazının işlevi belirlenecektir. Dilsel görünümün toplumsal dönüşüm ve gelişmelerle ilişkisi literatür taraması ve deskriptif olarak incelenecektir. Çalışma resim derlemesi değildir, üzerinde dil verilerinin bulunduğu resimler tıpkı diğer metinler gibi açıklamaları tanıklamak için kullanılacaktır.

Proje süresi 36 aydır. Ekip; yürütücü, araştırmacı ve bursiyerlerden oluşmaktadır. Yürütücünün dil ve toplum ilişkisi hakkında yayınları; alan araştırması, alanda ses ve görüntü kaydı konusunda deneyimi vardır. Ankara ağızları hakkında çalışmaları da projedeki dil durumunu değerlendirmede yararlı olacaktır. Araştırmacının ulusal ve uluslararası proje deneyimi, alan araştırması deneyimi bulunmaktadır. Bursiyer olması düşünenlerden Emre Çetinkaya, Ankara’nın dilsel görünümü hakkında bir ön çalışma yayımlamıştır. Hacettepe Üniversitesi Araştırma projesinin yürütülmesi için gerekli altyapı ve imkanlara sahiptir.

Proje akademik ve sosyal çıktı üretmeye çok uygundur. Bu açıdan en az 4 bildiri, 4 makale ve 1 kitap ile proje bulguları paylaşılacaktır. Ayrıca 2 adet yüksek lisans tezi ile 1 adet doktora tezi üretilmesi planlanmaktadır. Çok sevilen bir araştırma ve tartışma nesnesini dilsel görünüm alanının yaklaşım ve yöntemleriyle ele alacak olması; hem dilsel görünüm alanını tanıtacak hem de konuyla ilgili çalışmalara yeni bir yön verecek, Türkiye içinde ve Türk dünyasında benzer çalışmaların yapılmasına örnek oluşturacaktır. Ayrıca çalışma şehir planlamacıları, şehir yönetimi gibi alanlarda çalışanlara yön gösterici olacak; toplumda ise dilsel farklılıkları göstermek ve gerekçelerini açıklamak suretiyle toplumsal hoşgörünün gelişmesine ve toplumsal barışa katkı sağlayacaktır.