Gundelia L. (Kenger) cinsinin Türkiye için revizyonu


KOCA A., ARMAĞAN M.(Yürütücü), ZARE G., TUGAY O., KOLA O.

TÜBİTAK Projesi, 2020 - 2023

  • Proje Türü: TÜBİTAK Projesi
  • Başlama Tarihi: Şubat 2020
  • Bitiş Tarihi: Şubat 2023

Proje Özeti

Gundelia tournefortii L. uzun bir süre tek türlü bir cins olarak değerlendirilmesine rağmen, son yıllarda çoğunluğu Türkiye’den yeni türlerin bilim dünyasına tanıtılmasıyla dünyada toplam tür sayısı 19’a, takson sayısı ise 20’ye yükselmiştir. Bu araştırmalar; taksonun habitatının, çiçek renginin, bileşik çiçek durumundaki çiçek sayısının, meyve tipinin, meyvedeki dikenlerin formunun, bitkinin boyunun, yaprak genişliğinin taksonların ayrımında önemli karakterler olduğunu göstermiştir.

Bu proje kapsamında arazi çalışmaları ile, belirlenen rotalarda bitki örnekleri toplanarak herbaryum materyali haline getirilecek ve diğer parametreler için de araştırma materyali toplanacaktır. Morfolojik çalışmalar stereo mikroskoplar yardımıyla yürütülecek ve örneklerin morfolojik karakterlerinin detayları mikroskop altında fotoğraflanacaktır. Ekolojik etkenlerin (Toprak analizleri, iklimsel veriler, topografik yapı ve çevresindeki diğer bitkiler) analizleri ve değerlendirmesiyle habitat farklılıklarının türler/varyasyonlar üzerinde etkisinin olup olmadığı araştırılacaktır. Gundelia cinsine ait moleküler çalışmalar DNA ekstraksiyonu, ITS (İç Transkrib Boşluklar), trnL-trnF, matK, ndhF ve rpl32 gen ve genler arası bölgelerin çoğaltılması ve dizileme çalışmaları şeklinde yürütülecek ve sonunda elde edilen DNA dizilerinin filogenetik analizleri yapılarak taksonların evrimsel akrabalık ilişkileri belirlenecektir. Çalışılacak taksonların polen ve tohum yüzeyleri ışık mikroskobunda ve taramalı elektron mikroskobunda (SEM) incelenecektir. Örneklerde gövde, yaprak ve kök anatomileri elle alınan kesitlerde ikili boyama ile çalışılacaktır. Kromozom çalışması için tohumlar laboratuvar ortamında çimlendirilecek, elde edilen kök uçları kimyasal işlemlerden geçirilip feulgen ile boyanarak ezme yöntemi ile preparatları hazırlanacaktır. Kromozom sayıları ve karyogramları yapılacaktır. Fitokimyasal analizlerde tüm türlerin DCM ve MeOH ekstreleri İTK yöntemi ile ayrı ayrı karşılaştırılarak kimyasal içerikleri açısından gruplandırılacaktır. En zengin kimyasal içeriği gösteren türün DCM ve MeOH ekstreleri üzerinde kromatografik yöntemler kullanılarak izolasyon çalışmaları yapılacaktır. İzole edilen saf bileşiklerin yapıları UV, IR, 1H, 13C NMR, 2D NMR yöntemleri ve HR-MS kullanılarak aydınlatılacaktır. Yapıları aydınlatılan bu bileşiklerin diğer Gundelia türlerinin bileşimde olup olmadıkları ise LC-MS/MS ile araştırılacaktır. Tohum yağları ve besin değerlerini tespit etmek için tohum yağları analiz edilecek ve içeriği (Sterol, tokoferol, toplam antioksidan, toplam fenolik madde, iyot sayısı, ham yağ miktarı, serbest yağ asitliği, protein miktarı, nem miktarı, kırılma indisi tayinleri ve yağ aside kompozisyonu, renk analizleri) belirlenecektir. Gundelia (Kenger) türlerinin halk arasındaki kullanımı, yüzyüze yapılacak görüşmeler sonucunda doldurulacak bilgi formlarının değerlendirmeleriyle belirlenecektir.

Çalışma sonucunda Gundelia cinsinde yer alan taksonların son taksonomik durumu ve Türkiye’deki yayılışları, morfoloji, mikromorfoloji, ekolojik veriler, filogeni ve fitokimyasallara göre ortaya çıkarılacaktır. Bu çalışmanın çıktıları yeniden yazılmakta olan Resimli Türkiye Florası için önemli bir katkı sağlayacaktır. Geleneksel olarak kullanımı olan bu bitkilerdeki önemli farmakolojik aktiviteye sahip seskiterpenlaktonlar araştırılacak, aktiviteden sorumlu seskiterpen yapıdaki bileşikler izole edilecek ve yapıları aydınlatılacaktır. Ayrıca, tohum yağları ve besin değerlerine göre Türkiye için tarıma uygun ekonomik öneme sahip türler tespit edilip, halk arasındaki kullanımı ve ekolojik istekleri belirlenecektir.