Akademik Veri Yönetim Sistemi
Sağlam İ. K., Özgişi K., Gür H., Özüdoğru B. (Yürütücü)
TÜBİTAK Projesi, 2021 - 2024
Bu projede, yeryüzündeki türler üzerindeki etkisi sayısız çalışmayla gösterilmiş Kuvaterner dönemi iklimsel
dalgalanmalarının Anadolu’daki, özellikle yüksek dağların alpinik kuşağındaki bitkiler üzerindeki etkisinin ortaya konulması
hedeflenmektedir. Bu amaç doğrultusunda, yayılışları büyük oranda önemli bir biyocoğrafi koridor ve bariyer olan Anadolu
Diyagonali ve Toros Dağları ile örtüşen Heldreichia bupleurifolia (tür altı kategoride değerlendirilen 6 taksonu dahil olmak
üzere), Noccaea oppositifolia ve Phyllolepidium cyclocarpum subsp. cyclocarpum taksonları seçilmiştir. Bu model taksonlar
kullanılarak hem yüksek çözünürlüklü yeni nesil RADSeq verisi hem de ekolojik niş modellemesi yaklaşımı ile Anadolu
içerisinde bulunan lokal tarihsel dinamikler test edilecektir. Bu çalışmanın temel hipotezi, Avrupa ve Kuzey Amerika’da
sayısız çalışmayla desteklenmiş buzul ve buzullararası dönem genişleme-daralma modelinin Anadolu gibi karmaşık
coğrafyalara uygun olmadığıdır. Sahip olduğu floristik zenginliğe rağmen, Anadolu’da bu zenginliği yaratan tarihsel
süreçleri test eden çalışma sayısı oldukça sınırlıdır. Çalışılacak taksonların genom düzeyinde genetik çeşitliliği,
populasyonlar arası gen akışı, olası hibridleşmeler, çevresel değişkenlere verdikleri uyumsal yanıtlar, tarihsel demografileri
ve populasyonların kullandığı güncel - tarihsel dispersal rotaları tespit edilerek, Kuvaterner dönemi hikayelerinin ortaya
çıkarılması planlanmaktadır. Bildiğimiz kadarıyla Anadolu için böyle bir kapsamda (8 taksona ait 60-70 populasyondan
yaklaşık 700 birey ve bunlara ait yeni nesil genomik verinin filogenetik, filocoğrafik, populasyon genetiği analizleri) ve
bütünsel bir yaklaşımla (moleküler veri + ekolojik niş modellemesi) şimdiye kadar bir çalışma yapılmamıştır. Bu sebeple,
önerilen çalışmanın en özgün yönünü bu kısım oluşturmaktadır. Böylelikle hem Anadolu için alternatif bir model
geliştirilecek, hem de bu taksonlara ait populasyonların iklimsel değişikliklere verdikleri cevaplar anlaşılmaya çalışılacaktır.
Ayrıca bu taksonların günümüz dağılım desenlerinden sorumlu tarihsel biyocoğrafik nedenler (iklim değişikliği, dispersal,
lokal yok oluşlar) ya da iklimsel olmayan diğer çevresel değişkenler (toprak, anakaya, vejetasyon örtüsü vs.) ortaya
konacaktır. Nihai olarak iklim değişikliğinin Anadolu bitkileri üzerine etkilerinin anlaşılması ve genomik verilerden elde
edilen sıcak noktaların (sığınakların) da belirlenmesiyle beraber, proje sonuçları Anadolu yüksek dağ bitkileri için iklim
değişikliği eylem planı geliştirmemize olanak sağlayacaktır. Proje kapsamında referans genom olarak model organizma
Arabidopsis thaliana kullanılacaktır ve böylece, bitkilerin yükseklik, sıcaklık, yağış gibi çevresel değişkenlere karşı
geliştirdikleri uyumsal yanıtlardan sorumlu “olası” genleri tespit etmek mümkün olabilecektir. Bu genlerin tespit edilmesinin
gelecekte gerçekleştirilecek gen ifadesi veya ıslah çalışmalarında (ticari amaçlı kullanılan hardalgiller (brassicaceae) için)
kullanılabilme potansiyeli de bulunmaktadır. Sonuç olarak elde edilen bulgular, populasyon genetiği, biyocoğrafya, bitki
ıslahı, iklim değişikliği gibi birçok alanda çalışma yürüten araştırmacılar tarafından kullanılabilme potansiyeline sahiptir.