Akademik Veri Yönetim Sistemi
Erdal Y. S. (Yürütücü), Altınışık N. E., Tekinalp V. M., Koruyucu M. M., Kazancı D. D., Vural K. B., et al.
TÜBİTAK Projesi, 2022 - 2025
Anadolu tarihinin önemli dönüm noktalarından olan Orta Çağ, popülasyon dinamiklerinin en hızlı değiştiği dönemlerden birisini temsil etmektedir. 8. ve 14. yüzyıllar arasını kapsayan süreçte, Bizans ve Osmanlı İmparatorluğu'nun egemenlik alanlarının değişmesi ve genişlemesi, Arap akınları, Orta Asya kaynaklı göçler ve Haçlı seferleri gibi önemli kitlesel popülasyon hareketleri meydana gelmiştir. Bu doğrultuda bir yandan Anadolu’daki insan popülasyonu biyokültürel açıdan hızla değişmiş diğer yandan günümüz Avrupa topluluklarının genetik yapısı ve siyasi sınırları şekillenmiştir. Fakat böylesine dinamik ve etkili bir dönem olmasına karşın Orta Çağ üzerine antropolojik ve genetik çalışmalar son derece sınırlıdır. Bunun bir nedeni, Orta Çağ ile ilişkili arkeolojik kazıların sınırlı olması ve bu kazıların bir yerleşmenin bütününden ziyade, önemli yapılarını, kalelerini ya da yerleşmenin bir kısmını içermesidir. Dolayısıyla, hem Anadolu hem Avrupa insan popülasyonlarının yakın tarihini anlamamız açısından kritik önem taşıyan bu dönem hakkında bilgilerimiz sınırlıdır.
İBİS projesi kapsamında, Orta Çağ insan popülasyon dinamiklerinin paleogenetik yaklaşımlarla araştırılması ve döneme ait genetik ve antropolojik bir resim oluşturulması hedeflenmektedir. Bu doğrultuda, küçük olmasına karşın Orta Çağa ilişkin dini ve siyasi açıdan önemli bilgi verme potansiyeline sahip olan İznik, Nicaea şehrinden elde edilen insan iskeletlerinden antik DNA dizileme verisi üretilecek, genomik veriler antropolojik bulgularla birlikte incelenecektir. İBİS kapsamında kullanılacak insan kalıntıları İznik Roma Tiyatrosu’nda yürütülen arkeolojik kazılarda ele geçmiştir. Bu örneklem, Orta Çağ’da Anadolu’da yaşayan Hristiyan halk ve Anadolu’ya ulaşan Türk topluluklarının erken örneklerini, 10-13. yüzyıl arasında Bizans ordusunda paralı asker olarak savaşanlara ait insan örneklerini ve olasılıkla 1. Haçlı seferine katılan savaşçılara ait olduğu düşünülen insan kalıntılarını kapsamaktadır. Bu iskelet örneklerinin geleneksel antropolojik yöntemler ile birlikte ileri teknoloji antik DNA teknikleriyle incelenmesi, oldukça dinamik bir dönem olan Orta Çağ insan popülasyon hareketlerine, ilişkilerine ve genetik yapılarına dair önemli bilgi sağlayacaktır.
İBİSde, toplam 86 bireyden 0.5X kapsama ile antik genom dizileme verisi üretilecek, üretilen genomik veri popülasyon genetiği analizleri ile kapsamlı olarak çalışılacaktır. Böylelikle 5 temel sorunun cevaplanması hedeflenmektedir: 1) Anadolu’ya gelen ilk Türk topluluklarından olan Oğuz Türklerinin ve 2) Yerel halkın morfolojik, demografik, sağlık ve genetik özelliklerinin belirlenmesi, 3) Tiyatro’nun oturma basamaklarında ele geçen askerlerin/iskeletlerin kimlere ait olduğunun ve hangi modern popülasyonlar ile genetik olarak yakın olduklarının belirlenmesi, 4) Askerler ile halklar arasındaki farklılıkların belirlenmesi, 5) Savaşçıların seçilme kriterleri, hastalanma durumu ve hastalıkların yayılmasındaki katkısının belirlenmesi.
Orta Çağ üzerine genetik çalışmaların sayısı azdır, elde edilen veriler parçalıdır ve örneklem sayıları oldukça sınırlıdır. Ayrıca, askerlere ilişkin neredeyse hiçbir bir çalışma yoktur. İBİS kapsamında, bir şehirden, dört farklı popülasyona ait 86 (16’sının ön dizilemesi yapılmış) örnek disiplinlerarası bir çalışma ile incelenecek ve bu araştırma, Orta Çağ üzerine yürütülen, Anadolu’dan ilk çalışmalardan birisi olacaktır. Yapılacak çalışma yalnızca Anadolu topluluklarına ilişkin değil, uzak coğrafyalardan İznik’e gelen asker/savaşçıları içermesi nedeniyle, Orta Çağda Anadolu'nun yakın çevresi ve Avrupa halklarının biyokültürel özelliklerinden bazılarını insan kalıntılarından elde etmemize de olanak sağlayacaktır.